صبح ساباط _ ثریا آسایش؛ مخالفت‌ها و موافقت‌هایی که در باب بازگشایی کارخانه شیشه مظروف در شهرستان اشکذر وجود دارد و کش و قوس‌های که در این خصوص بین نهادها و افراد مختلف به وجود آمده تداعی‌گرکلید واژه‌ای به نام اجرایی نشدن قانون است.

ابتدای سال ۹۹ بحث‌های در خصوص احداث کارخانه شیشه مظروف در منطقه اشکذر در محافل مختلف استان ایجاد شد که به مرور زمان نیز به مرحله اجرا درآمد و طبق گفته مسئولین امر در سال جاری نود درصد پیشرفت فیزیکی داشته و در آینده نه چندان دور نیز به بهره برداری کامل خواهد رسید اما در این میان حرف و حدیث‌های فراوانی در خصوص تبعات زیست محیطی احداث واحد صنعتی مزبور در جریان بود و همچنان نیز است.

گویی مخالفت‌های از سوی مردم، ائمه جمعه و سازمان محیط زیست با استقرار واحد صنعتی جدید صورت می‌گیرد که بیانگر نگرانی آنان از گسترش آلایندگی در منطقه است همچنین عنوان می‌شود پزشکان طب کار در خصوص مضرات احتمالی راه اندازی کارخانه شیشه مظروف برای سلامت مردم و محیط زیست هشدار داده‌اند.

بر اساس شنیده‌ها سرمایه‌گذاران کارخانه شیشه مظروف اشکذر قصد دارند برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها و کاهش مخارج حمل و نقل دستگاه سنگ‌ شکنی را در شهرستان مستقر کنند و مواد اولیه را در منطقه تولید نمایند که میزان آلایندگی را افزایش می‌دهد و چنان‌که برخی از مطلعین اعلام می‌کنند سلیس که جزء مواد اولیه شیشه است برای ریه انسان خطرناک و مضر می‌باشد.

برای تایید صحت و سقم نظرات مختلفی که در این مورد وجود دارد بر آن شدیم با تعدادی از صاحب نظران و متصدیان امر صحبت کنیم تا ما را هر چه بیشتر با حقیقت امر آگاه کند در ابتدا با یکی از فعالین فرهنگی منطقه اشکذر محمد حسن طالبیان که عضو هیئت مدیره موسسه حیات پاک اشکذر است و در این زمینه نامه نگاری‌ها و ملاقات‌های با مسئولین مختلف استانی و کشوری انجام داده و به شدت با راه اندازی کارخانه مخالف است صحبت کردم.

وی با بیان اینکه سازمان محیط زیست استان یزد که مرجع تصمیم‌گیری و صدور مجوز می‌باشد با ایجاد کارخانه مخالف است و چندین بار مکتوب مخالفت خود را نشان داده حتی به خاطر مغایرت‌های قانونی واحد تولیدی صلاحیت مطرح شدن در کمیسیون ماده یازده سازمان محیط زیست را نداشته و از دستور کار کمیسیون نیز خارج شده و ضروری است کارخانه را در بیابان یا در جایی مثل جاده طبس مکان‌یابی کنند زیرا دور از انسان، طبیعت و کشاورزی است و مشکل زیست محیطی ندارد.

طالبیان با بیان اینکه شورای تامین اشکذر بالاترین مرکز تصمیم‌گیری در شهرستان است سه بار برای این موضوع تشکیل جلسه داده و هر سه بار با ایجاد کارخانه مخالفت نموده اما در عمل کارخانه مرحله به مرحله نزدیک بهره برداری رسیده حتی با وجود نداشتن برق در حال تکمیل کارخانه هستند.

وی خاطر نشان می‌کند در ستاد اقتصاد مقاومتی استان که زیر نظر قوه قضاییه است قرار بر این می‌باشد که گره تولید کنندگان باز شود تا زودتر به تولید برسند و مشکل اشتغال کشور حل شود منتها در اساسنامه ستاد تاکید بر بازگشایی گره‌های قانونی می‌باشد و دادستان استان یزد نیز در سال گذشته دستوری کتبی مبنی بر بازگشایی کارخانه شیشه مظروف منوط به نظر محیط زیست را صادر کرده است.

طالبیان با بیان اینکه تجربه نشان داده که کشورهای مثل ما، صنایع در زمینه رعایت استانداردهای محیط زیستی خوب عمل نمی‌کنند زیرا تجهیزاتی که برای تصفیه هوا و کنترل آلاینده‌ها مورد نیاز است گران می‌باشد و معمولا تجهیزات مرغوب در این زمینه دستگاه‌های خارجی است که صنایع تمایل زیادی ندارند در این زمینه پول خرج کنند.

استانداردهای خروجی آلودگی هوا باید بر اساس مقدار تعیین شده باشد

برای اینکه از نظر علمی نیز معضل آلایندگی را بررسی کنیم به سراغ یکی از اساتید دانشگاه مهدی مختاری رفتیم که استادیار مرکز تحقیقات علوم و فناوری محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی یزد است و می‌گوید: اگر کارخانه‌ای در یک جای نامناسب بنا شود و با توجه به فرایندی که در آن اتفاق می‌افتد باعث آلودگی محیط زیست و به خطر افتادن سلامت مردم می‌شود البته بستگی به این دارد که این کارخانه چه ماده‌ای را تولید کند مثلا در کارخانجاتی چون فولاد، کاشی یا شیشه در صورت مدیریت ناصحیح تولید آلودگی زیست محیطی را به دنبال دارد.

وی آلودگی صنایع را از چند منظر قابل بررسی می‌داند که مهم‌ترین جنبه آن آلودگی هوا است چون هوا پیوسته در حال حرکت می‌باشد و مردم در معرض هوا خواه یا ناخواه قرار می‌گیرند و طبیعتا هر چیزی که به عنوان گاز و آلاینده گازی از صنعت مورد نظر منتشر شود باید استانداردهای محیط زیستی برای مقابله با آن وجود داشته باشد.

استاد دانشگاه یزد با بیان اینکه استانداردهای خروجی آلودگی هوا باید بر اساس مقدار تعیین شده باشد و معمولا مسئولان محیط زیست که رصد و پایش واحد صنعتی انجام می‌دهند اطلاعات زیست محیطی واحد مذکور را در صورت عدم معذوریت اعلام می‌کنند که بیانگر این است که کارخانه آلودگی ایجاد می‌کند و در واقع استانداردها رعایت می‌شود بنابراین سازمان ناظر در بحث آلودگی صنایع سازمان محیط زیست و کارشناسان این سازمان می‌باشند.

مختاری خاطر نشان می‌کند: چنان شرایط نامناسب است که خیلی نیز نمی توان روی نتایج سازمان محیط زیست نیز استناد کرد چون اتفاقات مختلفی در این میان روی می‌دهد که حتی ممکن است نتایج نیز واقعی نباشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی یزد، آلودگی خاک و منابع آب را که از طریق فاضلاب تولیدی یا پسماندهای صنعتی خطرناک کارخانه‌ها روی می‌دهد را از دیگر نمونه‌های آلایندگی صنایع بر می‌شمارد و با اعلام اینکه بسیاری از صنایع در کشور تصفیه خانه فاضلاب ندارند یا در صورت وجود خوب عمل نمی‌کند و خیلی از فاضلاب ها بدون اینکه استانداردهای خروجی مناسب را داشته باشند وارد محیط زیست به ویژه چاه‌ها و قنات‌ها شده یا با تانکر در بیابان‌های اطراف شهر تخلیه می شوند نمونه آن ابتدای جاده طبس است که مقدار زیادی فاضلاب و پسماند صنعتی وارد محیط شده ، سوزانده و رها می‌گردد و جهنمی زیست محیطی را ایجاد نموده البته نظارت بر شرکت‌های پیمانکار در زمینه تخلیه زباله‌های صنعتی محدود است.

وی با اشاره به جانمایی‌های اشتباهی که در صنعت وجود دارد می‌گوید: در برخی از صنایع استانداردهای در زمینه جانمایی وجود دارد که رعایت نمی‌شود و وقتی قانون در کشور اجرا نشود نتیجه آن افزایش آلایندگی است و سازمان متولی مثل محیط زیست مجوز ایجاد صنعت را نمی‌دهد اما مقامات بالاتر دستور اجرا می دهند و سازمان محیط زیست نیز مجبور به صدور مجوز می‌شود و صنعت مدت مدیدی آلودگی تولید می‌کند و هیچ کس نیز پاسخگو نیست در این زمینه صنعت مقصر نمی‌باشد صنعت مجوز را گرفته مقصر کسی است که مجوز را داده و باید پاسخگو باشد.

از سوی دیگر ضروری بود با مسئولان محیط زیست استان نیز هم کلام شویم تا نظر آنان را در خصوص احداث واحد صنعتی در منطقه اشکذر جویا شویم از این رو با دامون سلیمانی زاده رئیس اداره نظارت و پایش محیط زیست گفتگو کردیم وی با تشریح این نکته که برای اخذ مجوز در حوزه صنعت ابتدا سرمایه گذار قطعه زمینی مشخص می‌کند سپس از سازمان صنعت و معدن پس از توضیحات لازم تاییدیه راه اندازی واحد تولیدی گرفته می‌شود و در نهایت به سازمان محیط زیست برای اخذ مجوز مراجعه می‌شود در صورتی که سرمایه گذار بخش صنعت ضروری است قبل از ساخت و ساز و واردات دستگاه‌های صنعتی به سازمان محیط زیست مراجعه کند.

وی خاطر نشان می‌کند: معمولا صنایع با توجه به نوع تولیدات خود در روند استقرار نهایی تغییراتی ایجاد می‌کنند که سازمان محیط زیست مطلع نیست و این تغییرات باعث می‌شود واحد تولیدی که مجوز فعالیت در منطقه را داشته به یکباره آلایندگی غیر مجاز آن بالا رود که قابل استقرار در منطقه نباشد.

رئیس اداره نظارت و پایش محیط زیست با بیان اینکه برای بهره برداری صنایع نیز این سازمان قوانین مشخص و ثبت شده ای دارد که شامل نحوه استقرار واحد های مسکونی، محل قرار گیری صنعت از نظر نوع تولید، باد غالب، سفره‌های آب زیرزمینی است و تمام عوامل داخلی و خارجی در نظر گرفته می‌شود و در صورت داشتن شرایط پروانه واحد تولیدی صادر می‌گردد.

سلیمانی زاده، با اشاره به اینکه کارخانه شیشه اشکذر نیز بر اساس پرو پزال‌های که ارائه داده مدعی است قادر می‌باشد اغلب آلودگی واحد تولیدی خود را با سیستم کنترل آلودگی هوا و پساب کنترل کند اما بحث اصلی این است که در اجرا چه اتفاقی می‌افتد که نتیجه متفاوتی به همراه دارد به عنوان نمونه کارخانه کاشی پروپزالی ارائه کرده که سی هزار دلار برای سیستم‌های کنترل آلایندگی خرج می‌کند اما در اصل صرف هزینه ساخت و ساز می‌شود و در واقع نصف هزینه ارائه شده در پروپزال نیز برای مبارزه با آلایندگی خرج نمی‌گردد در نتیجه سیستم مزبور توانایی کافی برای مقابله با آلودگی زیست محیطی را ندارد و تفاوت زیادی بین طرح اولیه و اجرای کار وجود دارد.

وی واکنش‌های مردم نسبت به ایجاد کارخانه شیشه را به واسطه اطلاعاتی است که به درستی یا اشتباه اخذ کرده اند می‌داند و یادآور می‌شود مردم سیلیس موجود در کارخانه شیشه را برای سلامت منطقه خطرناک تصور می‌کنند که بهرحال کشاورزی منطقه و بهداشت مردم رو تحت تاثیر قرار می‌دهد.

سرمایه‌گذاران اقتصادی عمدتا دنبال سود و منافع اقتصادی خود هستند

برای اینکه اطلاعات دقیق تری از شالوده احداث کارخانه شیشه مظروف در شهرستان اشکذر داشته باشیم هیچ کس را آگاه‌تر از رئیس سازمان محیط زیست اشکذر در این خصوص ندیدیم بر همین اساس با مرتضی عزیزی مصاحبه کردیم وی با بیان اینکه واحد صنعتی شیشه مظروف هیچ مجوزی از سازمان محیط زیست ندارد و برخلاف ضوابط زیست محیطی سازمان صنعت، معدن و تجارت پروانه صادر کرده و در واگذاری زمین از سوی شرکت شهرک های صنعتی یزد نیز تخلف صورت گرفته که پنج قطعه زمین را به واحد تولیدی مورد نظر داده و واحد صنعتی نیز آن را به یک قطعه واحد تبدیل کرده که نقض قانون است.

عزیزی با بیان اینکه تخلف سازمان صمت محرز است و با وجود اینکه استعلامی از محیط زیست گرفته نشده به این واحد پروانه داده است و در حال حاضر که پروانه مذکور ابطال شده برای تمدید پروانه به سازمان محیط زیست مراجعه کردند که سازمان نیز مخالفت نموده و در واقع این واحد پروانه فعالیت ندارد حتی به کار گروه ماده یازده نیز رفته که هنوز هیچ تصمیمی برای آن گرفته نشده است.

وی با بیان اینکه در صورت آغاز فعالیت کارخانه و ایجاد آلودگی سازمان محیط زیست می‌تواند مداخله کند و در حال حاضر فعالیت دائم ندارد و ضروری است سازمان صنعت معدن و تجارت پاسخگوباشد که چرا این مجوز را بدون استعلام محیط زیست صادر کرده و با توجه به اینکه مشکلات زیست محیطی و آلودگی در این منطقه زیاد است نباید واحدهای صنعتی جدید اضافه شوند.

برای همه محرز است که در شرایط اقتصادی کنونی حتی چرخیدن چرخ یک کارخانه کوچک نیز مرهمی بر زخم‌های اقتصادی مملکت است و نباید مانع تولید شد اما وقتی صحبت از سلامت مردم و حفظ زیست بوم می‌باشد شاید ضروری است کمی تردید کرد.

سرمایه‌گذاران اقتصادی عمدتا دنبال سود و منافع اقتصادی خود هستند و نباید آنان را به خاطرش مورد شماتت قرار داد بلکه این دستگاه‌های دولتی هستند که در انجام وظایف خود دچار ملاحظه‌کاری می‌باشند و تعارفات در تعاملات آنان به صراحت دیده می‌شود یا ارگان‌های که به وضوح قانون را به اندازه یک دست نوشته تنزل داده‌اند و قابلیت اجرا را از آن گرفته‌اند و مردم و دیگر نهادها را در برابر کار انجام شده قرار داده‌اند گویی در هنگامه بهره‌برداری میزان پذیرش همگان بالا می‌رود!

فارغ از اینکه آیا این واحد تولیدی آغاز به کار می‌کند یا نه سوال دیگری که وجود دارد این است که اجرای قانون توسط ارگان‌های استان در چه مرحله‌ای قرار دارد به نظر می‌رسد نقض مکرر قانون جامعه را به وضعیتی می‌رساند که مدام در کنش و واکنش باشد و به طور پیوسته شهروندان و مسئولین در اضطراب اجتماعی به سر ببرند و توان جمعی جامعه به نوعی هدر رود پس خارج از دغدغه زیست محیطی در باب کارخانه شیشه مظروف جلوگیری از افتادن در دور باطل نقض پیوسته قانون توسط نهادها ضروری به نظر می‌رسد‌ تا بلکه داستان کارخانه‌ای دیگر از دل آن بیرون نیاید.